خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا / سرویس صفحات فرهنگی:

حکومت خودمختار اقلیم کردستان عراق، علیرغم مخالفت های گسترده اخلی و خارجی، دیروز سوم مهر 1396 همه پرسی استقلال این منطقه را برگزار کرد.

این رفراندوم که فاقد شرایط قانونی لازم بود اعتراضات جهانی را برانگیخت؛ بطوری که حتی «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل متحد با صدور بیانیه ای رسمی، آن را مایه نگرانی شدید توصیف کرد و حمایت خود از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی و اتحاد عراق را اعلام کرد.

با توجه به اینکه علاقه به استقلال سیاسی از دولت مرکزی در بسیاری منطق جهان دیده می شود، نوشته زیر، به این پدیده از منظر "حقوق خصوصی" نگریسته است:        

**  استقلال طلبی از منظر حقوق خصوصی  **

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به قلم: سید محمدحسن مصطفوی (دانش آموخته حوزه علمیه و کارشناس ارشد حقوق خصوصی)
◀️ 4 مـهر 1396 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

یکی از مهمترین شاخه‌های علم حقوق، حقوق خصوصی است که به حقوق و تکالیف مردم در مقابل یکدیگر می‌پردازد. عموماً زمینه‌هایی که در حقوق خصوصی مورد مطالعه قرار می‌گیرد، حقوق و دعاوی خُرد است به این معنا که معمولاً در حقوق خصوصی حقوق اشخاص در موارد اختلافات فیمابین موضوع بحث است؛ نه در مواردی که حقوق طیف‌های اجتماعی با حقوق اشخاص تعارض پیدا می‌کند. در مقابل حقوق و دعاوی مورد مطالعه در حقوق عمومی، به صورت عمده به تنظیم روابط دولت و نهاد‌های عمومی با مردم تعلق گرفته است. در این بین حقوق و دعاوی کلانی وجود دارد که در مورد آن‌ها حقوقدانان عمومی کمتر به حقوق اشخاص در این زمینه‌ها پرداخته‌اند. 

از جمله این موارد، همه پرسی «استقلال» است که از جنبه حقوق خصوصی محجور مانده و در حقوق عمومی به جنبه‌های خصوصی آن پرداخته نشده است. اما پرسشی که در همه پرسی استقلال بخشی از یک کشور از نگاه حقوق خصوصی مهم به نظر می‌رسد این است که آیا شهروندان خارج از محدوده استقلال طلبان نسبت به محدوده مورد مناقشه واجد حق هستند یا به صِرف همه پرسی در میان ساکنان منطقه مدعی جدایی طلبی، باید ایجاد کشور جدید را به رسمیت شناخت؟

پاسخ به این پرسش ابتدا مستلزم بررسی اموال عمومی است. حقوقدانان در تعریف اموال عمومی گفته‌اند: «اموال بدون مالک خاص که اسم دیگر آن مشترکات عمومی است(ماده 23 به بعد قانون مدنی) و مقصود از آنها اموالی است که یک ملت یا سکنه ی یک ناحیه(مانند شهر) به عنوان عمومی مالک آن می باشند مانند پارک شهر و میدان عمومی و موقوفات عامه و طرق و شوارع.»(1)

و در تعریف دیگری گفته شده است: «اموال و مشترکات عمومی، که برای استفاده مستقیم تمام مردم آماده است، یا اختصاص به حفظ مصالح عمومی داده شده و دولت، تنها از جهت ولایتی که بر عموم دارد، می‌تواند آن را اداره کند: مانند پلها، موزه‌ها و معابر عمومی.» (2)

بنابراین در نواحی مختلف یک کشور اموالی با عنوان مشترکات عمومی وجود دارد که همه شهروندان اعم از ساکنان بومی یا سایر اتباع واجد حق استفاده از آن اموال هستند؛ از جمله راه‌ها، منابع طبیعی، رودخانه، معادن و غیره هستند. از این روی می‌توان گفت که ساکنان یک ناحیه در وضعیت مالکیت نسبت به منابع در اختیار خود نیستند و آنچه که از منابع نزد آنان موجود است در واقع در مالکیت مشاعی همه شهروندان کشور است و حتی اتباع غیر بومی نیز نسبت به اموال نواحی مورد مناقشه ذی حق هستند.

پرسش دیگری که مهم به نظر می‌رسد این است که آیا اشخاص می‌توانند برای ایجاد یک وضعیت جدید به نفع خود، حقوق سایر اشخاص را نادیده بگیرند؟

علمای حقوق عقیده دارند: «اسقاط حق از بین بردن حقی به توسط صاحب حق است. مثلاً کسیکه در عقدی صاحب حق خیاری(فسخ) شده می‌تواند یکطرفه و بقصد خود آن را ساقط کند.»(3)

پس اگر در همه مشترکات عمومی برای همه شهروندان یک کشور قائل به وجود حق باشیم، می‌توان گفت که همه پرسی استقلال طلبانه در یک محدوده مشخص از یک کشور، موجب اسقاط حق سایر شهروندان غیر بومی، نسبت به مشترکات عمومی منطقه مورد همه پرسی نخواهد بود؛ مگر آنکه همه پرسی استقلال از همه شهروندان کشور صورت پذیرد. اما در این صورت نیز آرای مخالف، حقوق خود را نسبت به مشترکات عمومی ناحیه مورد استقلال از دست نمی‌دهند زیرا حق خود را اسقاط نکرده‌اند. پس تردد برای مخالفان استقلال باید بدون روادید مجاز شمرده شود، عوارض ورود و خروج به منطقه موضوع استقلال اخذ نشود، معافیت از عوارض گمرکی وضع شود و غیره.

حال اگر همه پرسی صرفاً در منطقه موضوع استقلال طلبی برگزار شود، اصول حقوق خصوصی اقتضاء می‌کند چنین نتیجه بگیریم که شهروندان بومی ناحیه یاد شده، حقوق خود را در کمال اختیار نسبت به سایر مناطق کشور اسقاط کرده اند اما حقوق شهروندان دیگر نقاط نسبت به منطقه مورد استقلال همچنان باید برقرار باشد. بنابراین پاسداری از حقوق ملت در مقابل جدایی طلبان تکلیف دولت مرکزی بوده و مستلزم حق تعقیب است.

با این حساب به نظر می‌رسد همه پرسی‌های استقلال طلبانه که فقط از شهروندان مناطق جدایی طلب به عمل آمده است فاقد مشروعیت بوده و نظام بین الملل در به رسمیت شناختن این دولت‌ها ناعادلانه عمل کرده است. زیرا ترجیح خواست‌های اقلیتی جدایی طلب بر حقوق اکثریتی تمامیت طلب نه تنها عدول از دموکراسی و مردمسالاری است، بلکه نقض سازمان یافته ی حقوق اشخاص نیز به شمار می‌رود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع:
1. لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش 1384، صفحه 81 (پاراگراف شماره 636).
2. کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، نشر میزان 1385، صفحه 65 (پرا گراف شماره 64).
3. لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش 1384، صفحه 43 (پاراگراف شماره 312).

.........................
پایان پیام/ 101

آرشیو سرمقاله های خبرگزاری ابنا:
ــ آیا شاهد یک "ترکیه جدید" خواهیم بود؟
ــ رایزنی شکننده در ژنو ؛ دست بالا مال کیست؟
ــ جمعه های خونین تکفیری؛ داعش اسلام را کجا آموخته است؟
ــ آقای درویش، بیایید به احساسات مردم احترام بگذاریم
ــ انفجار اطلاعات؛ غول‌های صنعت فرهنگ؛ و دو نامه
ــ اقتصاد مقاومتی؛ در عرصه فرهنگ و تبلیغ بین الملل
ــ روز جهانی حضرت علی اصغر(ع) ؛ روز حمایت از کودکان قربانی خشونت و تروریسم
ــ نمونه ای موفق در تبلیغ بین المللی؛ ترکیب "حکمت، دانش و مخاطب شناسی"
ــ یادداشت های اربعینی /1/ و کاروان عشق در حرکت است...
ــ یادداشت های اربعینی /2/ به میزبانمان احترام بگذاریم
ــ یادداشت های اربعینی /3/ بیست و هشتم صفر؛ اربعین مکرر؛ و ایثار و مجاهدت عجیب شیعیان عراق
ــ دوران ترامپ؛ دکترین مونرو یا مک کارتیسم نوین؟
ــ هاشمی رفسنجانی؛ فدک؛ و ثبت جهانی "مظلومیت فاطمه زهرا(س)"
ــ گناه روحانیون جمهوری آذربایجان چیست؟
ــ این 10 روز سرنوشت ساز ...
ــ شهر خون، دوباره در آتش
ــ حمله آمریکا به سوریه؛ دوگانگی در برخورد و افشای فریب ترامپ
ــ صحنه های وحشتناک در حی الراشدین 
ــ پاراچنار در "مبعث" هم رنگ خون گرفت
ــ رقابت اخلاقی در انتخابات؛ لازمه اعتلای جامعه
ــ "ترامپ" و "آل سعود" در حال ایجاد اتفاقات بسیار بدی در خاورمیانه هستند
ــ فروپاشی ائتلاف عربی، نخستین نتیجه رقص شمشیر در ریاض
ــ تهدیدهای ملی‌گرایی کاذب/ آیا حج ایرانیان باعث ثروتمند شدن عربستان می شود؟
ــ جنبه‌های تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی آزادسازی موصل
ــ ریاض؛ حرکت به‌ سمت آتش‌افروزی
ــ تحلیل روان‌شناختی "فاجعه قتل آتنا اصلانی"
ــ مردی که در روزگار نامردان، جوانمردی کرد و ایمانش را به رخ کشید...
ــ روز دختر؛ روز مبارزه با جاهلیت مدرن
ــ رویش های اخلاقی و اهل بیتی در ورزش
ــ خبرنگار؛ عنصری متعهد، دلسوز و حرفه ای
ــ مسابقه فوتبال با جماعت "دانشمند کُش" و "داعش پناه" ؟!
ــ عامل جنایت "میرزا وَلَنگ"؛ طالبان، داعش یا هیچکدام؟/ خط "تکذیب" در پی چیست؟
ــ حفظ وحدت مسلمانان؛ بهترین واکنش در قبال غصب مسجدالاقصی
ــ اعچاز قرآن کریم و ثمره ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)
ــ در میانمار چه می گذرد؟
ــ به بهانه همه پرسی استقلال کردستان؛ استقلال طلبی از منظر حقوق خصوصی
ــ پنج درس مهم از مکتب عاشورا